Tweet
Siyah ışıklar nasıl çalışır
Siyah ›fl›klar görünürde normal floresan lambalara
benzer, ancak ifllevlerinin tümüyle farkl› oldu¤u
söylenebilir. Bir siyah ›fl›k yand›¤›nda, lamba sönük
morumsu bir ›fl›k verirken, ›fl›k alt›ndaki difllerimiz,
ve baz› di¤er beyaz fleyler karanl›kta parlar.
Bu lambalar› çevremizde, gece kulüplerinde, bilim
müzelerinde, e¤lence parklar›nda, gençlerin
odalar›nda görmek olas›. Peki nas›l oluyor da baz›
fleyler bu ›fl›k alt›nda parlarken baz›lar› parlam›yor?
Siyah ›fl›k tasar›m› ayn› floresan lamban›nkine
benziyor; ama baz› önemli de¤ifliklikler içeriyor.
Floresan lambalar içi asal gaz doldurulmufl ve bir
miktar da c›va içeren bir tüpün içinden elektrik ak›-
m› geçirilmesiyle ›fl›k üretiyor. Enerji verildi¤inde c›-
va atomlar› ›fl›k fotonlar› biçiminde enerji ç›karmaya
bafll›yor. Yay›lan fotonlar›n bir k›sm› gözle görülürken,
geri kalan ço¤unlu¤u k›z›l ötesi dalga boyunda
olup kesinlikle gözle görülmüyor. Göze görünürlük,
tüpün üzerindeki fosfor kaplama ile sa¤lan›-
yor.
Fosforlu maddeler, ›fl›¤a maruz kald›klar›nda
›fl›k ya da floresan veriyorlar. Bir foton bir fosfor
atomuna çarpt›¤›nda, fosfor elektronlar›ndan bir tanesi
bir üst enerji düzeyine s›çr›yor, ve bu s›çramayla
titreflip ›s› üretiyor. Elektron tekrar normal düzeyine
düfltü¤ünde ise bir baflka foton biçiminde enerji
sal›yor. Bu fotonun enerjisi do¤al olarak ilk fotonunkinden
daha az, çünkü bir k›s›m enerji ›s› olarak
yitirilmifl oluyor. Flüoresan lambadan yay›lan ›fl›k
görünür spekturumda ve fosfor sayesinde biz beyaz
›fl›¤› görüyoruz.
Siyah ›fl›k ta ayn› bu prensiple çal›fl›yor ve temelde
ayn› olan iki çeflidi bulunuyor. Tüp fleklindeki
siyah lamba, temelde floresan lamba gibi ancak
farkl› bir fosforla kaplanm›fl. Bu kaplama, zararl› k›-
sa dalga UV-B ve UV-C ›fl›klar›n› emip, UV-A ›fl›¤›n›
d›flar› veriyor, (ayn› floresan lambalar›n UV ›fl›¤›n›
emip görünür ›fl›¤› d›flar› vermesi gibi). “Siyah” cam
tüp görünür ›fl›¤›n büyük bölümünü bloke etti¤i için,
sonuçta sadece iyi huylu uzun-dalga UVA ›fl›¤› ile,
bir k›s›m mavi ve mor görünür ›fl›k geçebiliyor.
Ampul fleklindeki siyah ›fl›k, evlerde kullana geldi¤
imiz s›radan ampullere benziyor, fakat ›s›nan tellerden
yay›lan ›fl›¤› emmek üzere ›fl›k filtreleri kullan›
lm›fl. K›z›l ötesi ve UV-A (ve bir miktar da görünür
›fl›k) hariç, her fleyi emiyor.
Siyah ›fl›k tüp ve ampul fleklinde olabiliyor.
Bu her iki ›fl›k tasar›m›nda da, yay›lan UV ›fl›¤›,
ayn› floresan lambalarda oldu¤u gibi çeflitli d›fl fosforlarla
reaksiyona girer. D›flar›daki bu fosforlar,
üzerlerine UV ›fl›¤› düfltü¤ü sürece parlarlar.
Neler parlar?
Elimizde seyyar bir siyah ›fl›kla gece dolaflmaya
ç›ksak, ne kadar çok fleyin parlad›¤›na tan›k olabiliriz.
Pek çok nesnede do¤al fosfor bulunuyor. Örne-
¤in, birçok baflka fleyin yan› s›ra difllerimiz ve t›rnaklar›
m›z da siyah ›fl›k alt›nda parlar. Karanl›kta
parlayan insan yap›s› ürünleri bulmak da olas›. E¤-
lence yerlerinde çeflitli renklerde karanl›kta parlayan
nesneler görülebilir. Görünmez siyah ›fl›k mürekkebi,
ya da karanl›kta parlayan özel saç jölesi gibi
ürünler say›labilir.
Siyah ›fl›k yak›ld›¤›nda üzerimizdeki özellikle beyaz
baz› giysilerin de parlad›¤›na tan›k oluruz. Bu
parlama, giysilerimizin günefl ›fl›¤›nda daha parlak
ve beyaz görünmesini sa¤lamak üzere y›kama deterjanlar›
n›n içine konan fosfordan kaynaklan›yor.
Günefl ›fl›¤›nda, beyazlar›n “beyazdan daha parlak”
bir biçimde görünmesini sa¤layan UV (k›z›l ötesi)
bulunuyor. Siyah giysiler parlam›yor çünkü siyah
pigmentler UV ›fl›¤›n› emiyor.
Siyah ›fl›klar›n, e¤lence amaçl› olmas›n›n ötesinde
baz› pratik kullan›m alanlar› da bulunuyor.
Örne¤in, eski eserlerin sahtelerinin anlafl›lmas›nda
uzmanlar taraf›ndan kullan›l›yor. Eski boyalar fosfor
içermezken, yeni boyalar›n pek ço¤unda fosfor
oldu¤u için, bir resmin sahte mi orijinal mi oldu¤u
siyah ›fl›k sayesinde kolayl›kla anlafl›labiliyor.
Tamirciler, motorlardaki gözle görünmez s›z›nt›-
lar› saptayabilmek için siyah ›fl›k kullan›yorlar. S›-
z›nt› oldu¤u san›lan yere bir miktar fosforlu boya
sürülüp sonra üzerine siyah ›fl›k tutuldu¤unda s›z›nt›
kolayl›kla saptanabiliyor.
Buzdolaplar›nda ya da klimalarda gaz kaça¤›
olup olmad›¤› da benzer yöntemlerle kolayl›kla saptanabiliyor.
Paralar›n sahte olup olmad›klar› da siyah ›fl›k
sayesinde kolayl›kla anlafl›labiliyor. Amerika Birleflik
Devletlerinde ve di¤er baflka pek çok ülkede kullan›
lan paralarda sadece siyah ›fl›kta parlayan filigranlar
kullan›l›yor.
Belirli yerlere giriflte kullan›lan biletlerin üzerine
görünmez floresan el damgas›yla bir iflaret bas›lmas›,
ayn› biletin tekrar girifl için kullan›labilmesine
olanak sa¤l›yor.
Adli t›pta cinayetlerin ayd›nlat›lmas› amac›yla
kullan›l›yor siyah ›fl›klar. Örne¤in parmak izlerini
saptamak için floresanl› boya kullan›l›p sonra siyah
›fl›k alt›nda inceleniyor. Siyah ›fl›k ayr›ca do¤al floresanl›
meni ve di¤er vücut salg›lar›n›n da parlamas›
na neden oluyor. Böylelikle cinayetlerin çözülmesinde
s›kl›kla kullan›l›yor.
Bütün bu örneklerden de anlafl›laca¤› üzere siyah
›fl›k, görünmezi görünür hale getirip, belli bir
nesneyi etraf›ndaki di¤er bütün fleylerden ay›rarak
görmemize olanak sa¤l›yor.
benzer, ancak ifllevlerinin tümüyle farkl› oldu¤u
söylenebilir. Bir siyah ›fl›k yand›¤›nda, lamba sönük
morumsu bir ›fl›k verirken, ›fl›k alt›ndaki difllerimiz,
ve baz› di¤er beyaz fleyler karanl›kta parlar.
Bu lambalar› çevremizde, gece kulüplerinde, bilim
müzelerinde, e¤lence parklar›nda, gençlerin
odalar›nda görmek olas›. Peki nas›l oluyor da baz›
fleyler bu ›fl›k alt›nda parlarken baz›lar› parlam›yor?
Siyah ›fl›k tasar›m› ayn› floresan lamban›nkine
benziyor; ama baz› önemli de¤ifliklikler içeriyor.
Floresan lambalar içi asal gaz doldurulmufl ve bir
miktar da c›va içeren bir tüpün içinden elektrik ak›-
m› geçirilmesiyle ›fl›k üretiyor. Enerji verildi¤inde c›-
va atomlar› ›fl›k fotonlar› biçiminde enerji ç›karmaya
bafll›yor. Yay›lan fotonlar›n bir k›sm› gözle görülürken,
geri kalan ço¤unlu¤u k›z›l ötesi dalga boyunda
olup kesinlikle gözle görülmüyor. Göze görünürlük,
tüpün üzerindeki fosfor kaplama ile sa¤lan›-
yor.
Fosforlu maddeler, ›fl›¤a maruz kald›klar›nda
›fl›k ya da floresan veriyorlar. Bir foton bir fosfor
atomuna çarpt›¤›nda, fosfor elektronlar›ndan bir tanesi
bir üst enerji düzeyine s›çr›yor, ve bu s›çramayla
titreflip ›s› üretiyor. Elektron tekrar normal düzeyine
düfltü¤ünde ise bir baflka foton biçiminde enerji
sal›yor. Bu fotonun enerjisi do¤al olarak ilk fotonunkinden
daha az, çünkü bir k›s›m enerji ›s› olarak
yitirilmifl oluyor. Flüoresan lambadan yay›lan ›fl›k
görünür spekturumda ve fosfor sayesinde biz beyaz
›fl›¤› görüyoruz.
Siyah ›fl›k ta ayn› bu prensiple çal›fl›yor ve temelde
ayn› olan iki çeflidi bulunuyor. Tüp fleklindeki
siyah lamba, temelde floresan lamba gibi ancak
farkl› bir fosforla kaplanm›fl. Bu kaplama, zararl› k›-
sa dalga UV-B ve UV-C ›fl›klar›n› emip, UV-A ›fl›¤›n›
d›flar› veriyor, (ayn› floresan lambalar›n UV ›fl›¤›n›
emip görünür ›fl›¤› d›flar› vermesi gibi). “Siyah” cam
tüp görünür ›fl›¤›n büyük bölümünü bloke etti¤i için,
sonuçta sadece iyi huylu uzun-dalga UVA ›fl›¤› ile,
bir k›s›m mavi ve mor görünür ›fl›k geçebiliyor.
Ampul fleklindeki siyah ›fl›k, evlerde kullana geldi¤
imiz s›radan ampullere benziyor, fakat ›s›nan tellerden
yay›lan ›fl›¤› emmek üzere ›fl›k filtreleri kullan›
lm›fl. K›z›l ötesi ve UV-A (ve bir miktar da görünür
›fl›k) hariç, her fleyi emiyor.
Siyah ›fl›k tüp ve ampul fleklinde olabiliyor.
Bu her iki ›fl›k tasar›m›nda da, yay›lan UV ›fl›¤›,
ayn› floresan lambalarda oldu¤u gibi çeflitli d›fl fosforlarla
reaksiyona girer. D›flar›daki bu fosforlar,
üzerlerine UV ›fl›¤› düfltü¤ü sürece parlarlar.
Neler parlar?
Elimizde seyyar bir siyah ›fl›kla gece dolaflmaya
ç›ksak, ne kadar çok fleyin parlad›¤›na tan›k olabiliriz.
Pek çok nesnede do¤al fosfor bulunuyor. Örne-
¤in, birçok baflka fleyin yan› s›ra difllerimiz ve t›rnaklar›
m›z da siyah ›fl›k alt›nda parlar. Karanl›kta
parlayan insan yap›s› ürünleri bulmak da olas›. E¤-
lence yerlerinde çeflitli renklerde karanl›kta parlayan
nesneler görülebilir. Görünmez siyah ›fl›k mürekkebi,
ya da karanl›kta parlayan özel saç jölesi gibi
ürünler say›labilir.
Siyah ›fl›k yak›ld›¤›nda üzerimizdeki özellikle beyaz
baz› giysilerin de parlad›¤›na tan›k oluruz. Bu
parlama, giysilerimizin günefl ›fl›¤›nda daha parlak
ve beyaz görünmesini sa¤lamak üzere y›kama deterjanlar›
n›n içine konan fosfordan kaynaklan›yor.
Günefl ›fl›¤›nda, beyazlar›n “beyazdan daha parlak”
bir biçimde görünmesini sa¤layan UV (k›z›l ötesi)
bulunuyor. Siyah giysiler parlam›yor çünkü siyah
pigmentler UV ›fl›¤›n› emiyor.
Siyah ›fl›klar›n, e¤lence amaçl› olmas›n›n ötesinde
baz› pratik kullan›m alanlar› da bulunuyor.
Örne¤in, eski eserlerin sahtelerinin anlafl›lmas›nda
uzmanlar taraf›ndan kullan›l›yor. Eski boyalar fosfor
içermezken, yeni boyalar›n pek ço¤unda fosfor
oldu¤u için, bir resmin sahte mi orijinal mi oldu¤u
siyah ›fl›k sayesinde kolayl›kla anlafl›labiliyor.
Tamirciler, motorlardaki gözle görünmez s›z›nt›-
lar› saptayabilmek için siyah ›fl›k kullan›yorlar. S›-
z›nt› oldu¤u san›lan yere bir miktar fosforlu boya
sürülüp sonra üzerine siyah ›fl›k tutuldu¤unda s›z›nt›
kolayl›kla saptanabiliyor.
Buzdolaplar›nda ya da klimalarda gaz kaça¤›
olup olmad›¤› da benzer yöntemlerle kolayl›kla saptanabiliyor.
Paralar›n sahte olup olmad›klar› da siyah ›fl›k
sayesinde kolayl›kla anlafl›labiliyor. Amerika Birleflik
Devletlerinde ve di¤er baflka pek çok ülkede kullan›
lan paralarda sadece siyah ›fl›kta parlayan filigranlar
kullan›l›yor.
Belirli yerlere giriflte kullan›lan biletlerin üzerine
görünmez floresan el damgas›yla bir iflaret bas›lmas›,
ayn› biletin tekrar girifl için kullan›labilmesine
olanak sa¤l›yor.
Adli t›pta cinayetlerin ayd›nlat›lmas› amac›yla
kullan›l›yor siyah ›fl›klar. Örne¤in parmak izlerini
saptamak için floresanl› boya kullan›l›p sonra siyah
›fl›k alt›nda inceleniyor. Siyah ›fl›k ayr›ca do¤al floresanl›
meni ve di¤er vücut salg›lar›n›n da parlamas›
na neden oluyor. Böylelikle cinayetlerin çözülmesinde
s›kl›kla kullan›l›yor.
Bütün bu örneklerden de anlafl›laca¤› üzere siyah
›fl›k, görünmezi görünür hale getirip, belli bir
nesneyi etraf›ndaki di¤er bütün fleylerden ay›rarak
görmemize olanak sa¤l›yor.
